नवी दिल्ली – ‘कला ही मानवाला मिळालेली देणगी आहे’, असे म्हटले जाते. कोणत्याही कलेचा आविष्कार हा त्या व्यक्तीला जीवनात मान-सन्मान मिळू देऊ शकतो, याचे उदाहरण म्हणजे बिहार मधील एक महिला कलाकार होय. या महिलेला राष्ट्रपतींच्या हस्ते नुकतेच पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. शून्यातून आपले विश्व निर्माण करणाऱ्या या महिलेची चित्तरकथा आज आपण जाणून घेणार आहोत.
वास्तविक काही व्यक्तींना दिल्याबद्दल पद्मश्री पुरस्कार विषयी सध्या देशभरात वादंग सुरू आहे परंतु या महिलेला मिळालेला हा पुरस्कार निश्चितच तिच्या कलेचा सन्मान करणारा आहे, असे म्हणावे लागेल. बिहारच्या मधुबनी जिल्ह्यातील दुलारी देवी यांनी घरोघरी झाडू मारताना आपल्या आंतरिक प्रतिभेला नेहमीच जिवंत ठेवले आणि पद्मश्रीपर्यंतचा प्रवास केला. राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यांनी दुलारी देवींच्या प्रतिभेसाठी त्यांना पद्मश्री देऊन सन्मानित केले. सध्या प्रगती मैदानावर आयोजित उद्योग मेळाव्यात त्या रसिकांना मधुबनी पेंटिंगचा लाईव्ह डेमो देत आहे.
आपार कष्ट
दुलारी देवीचा जन्म खंती गावातील केवट कुटुंबात झाला. मोलमजुरी करून त्यांचे कुटुंब चालत होते. दुलारी देवी यांनी सांगितले की, वयाच्या १० व्या वर्षी त्या आईसोबत इतरांच्या शेतात कामाला जायच्या. तसेच घरात जेवण बनवायची आणि भावंडांची काळजी घ्यायची. तर तिचे वडील मासे पकडले की ती बाजारात विकायला जात असत. तर अधिक पैसे मिळवण्यासाठी ती इतरांच्या घरी झाडू मारणे, भांडी धुण्याचे काम करत असे. त्यामुळे ती कधीच शाळेत गेली नाही, त्यामुळे तिला घरच्या कामात जास्त रस होता. यादरम्यान त्यांचे लग्न झाले. तिने एका मुलीला जन्म दिला. पण जन्मानंतर काही दिवसांनी मुलीचा मृत्यू झाला. या घटनेनंतर तिचा नवरा तिच्यापासून अंतर ठेवू लागला. निराश होऊन ती आपला भाऊ प्रक्षण मुखियासोबत राहू लागली. मध्यंतरी त्यांना मधुबनीतील कलाकार पद्मश्री महासुंदरी देवी यांच्याकडे झाडू पुसण्याचे काम मिळाले.
इथून मिळाली प्रेरणा
पद्मश्री महासुंदरी देवींच्या हाताखाली काम करताना दुलारी देवी यांनी पहिल्यांदा मधुबनी कला पाहिली. त्यांना हे करताना पाहून दुलारीदेवीच्या मनात अशी चित्रे काढण्याची कल्पना आली. पण घरी रंग किंवा कागद नव्हता. शेणखताने माती मिसळून त्याच लाकडावर मासे, पोपट आणि झाडाच्या आकृती बनवल्या. काही दिवस ती घरी याचा सराव करत राहिली, पण त्याबद्दल कोणाशीही बोलण्याची हिंमत तिला जमली नाही.
यांनी शिकवली चित्रकला
दुलारी देवीची आवड जेव्हा महासुंदरी देवीला कळली तेव्हा त्यांनी त्यांना मधुबनी चित्रकलेचे नियमित प्रशिक्षण देण्यास सुरुवात केली. तिने जवळपास २५ वर्षे त्याच्या घरी काम केले. येथे त्याने चित्रकलेतील बारकावे शिकले. मात्र दुलारी देवी यांना पद्मश्री मिळेल असे स्वप्नातही वाटले नव्हते. ती म्हणाला की दादीजी म्हणजे महासुंदरी देवी भेटले होते, तिला माहीत नव्हते की, आपणही कला शिकू शकू, पण हा सन्मान मिळाल्यावर तिला खूप आनंद झाला. प्रगती मैदानाच्या आतील बिहार पॅव्हेलियनमध्ये ती लोकांना मधुबनी पेंटिंगचे प्रशिक्षण देत आहे.
