नवी दिल्ली (इंडिया दर्पण वृत्तसेवा) – आपल्या देशात पैशाला लक्ष्मी मानले जाते, पैसा असेल तर सर्व काही होते, पैसा म्हणजेच नोटा आणि नाणी होय. पूर्वीच्या काळी नोटा नव्हत्या, तर नाणी स्वरूपातच सर्व व्यवहार होत असत. त्यानंतर कागदी चलन आले, परंतु अद्यापही नाण्यांचे महत्त्व टिकून आहे. अनेक जण या नाण्यांचा संग्रह करतात. परंतु नाणीही चलनात कायम असावीत, तरच छोटे मोठे व्यवहार शक्य होतात.
2020-2021 या आर्थिक वर्षाच्या तुलनेत 2021-22 मध्ये हजार कोटी रुपयांहून अधिक किमतीची नाणी देशात चलनात आली आहेत. रिझर्व्ह बँकेच्या अहवालानुसार देशात नाण्यांसोबतच नोटांच्या वापराबाबत सर्वेक्षण करण्यात येणार आहे. सर्वेक्षणात डिजिटल व्यवहारांसोबतच त्यांच्या वापराच्या आधारे येत्या काही दिवसांत मुद्रण धोरण आखले जाणार आहे.
एका अहवालानुसार, आपण देशातील नाण्यांच्या एकूण मूल्याबद्दल बोललो, तर आर्थिक वर्ष 2022 मध्ये एकूण 27,970 कोटी रुपयांची नाणी चलनात आहेत. हा आकडा आर्थिक वर्ष 2021 मध्ये 26,870 कोटी रुपये आणि आर्थिक वर्ष 2020 मध्ये 26,305 कोटी रुपये होता. दुसरीकडे, जर आपण वेगवेगळ्या नाण्यांबद्दल बोललो तर, 1 रुपयाच्या नाण्यांची किंमत 2020 मध्ये 5,089 कोटी रुपये, 2021 मध्ये 5,126 कोटी रुपये आणि 2022 मध्ये 5,159 कोटी रुपये होती.
त्याचवेळी, 2 रुपयांच्या चलनात असलेली नाणी आर्थिक वर्ष 2020 मध्ये 6,703 कोटी रुपये, 2021 मध्ये 6,757 कोटी आणि आर्थिक वर्ष 2022 मध्ये 6,816 कोटी रुपयांची होती. 2020 मध्ये 8,800 कोटी रुपये, 2021 मध्ये 8,968 कोटी रुपये आणि आर्थिक वर्ष 2022 मध्ये 9,217 कोटी रुपयांची 5 नाणी चलनात आली आहेत. त्याच वेळी, 10 रुपयांची नाणी 2020 मध्ये 5,013 कोटी रुपये, 2021 मध्ये 5,139 कोटी रुपये आणि आर्थिक वर्ष 2022 मध्ये 5,404 कोटी रुपयांची चलनात होती.
20 रुपयांचे नाणे मे 2020 मध्ये लाँच करण्यात आले. त्याचप्रमाणे 1, 2 आणि 5 रुपयांची सर्वाधिक नाणी चलनात आहेत. तसेच, मे 2020 मध्ये लॉन्च केलेली 20 रुपयांची नाणी आर्थिक वर्ष 2021 मध्ये 179 कोटी रुपयांची आणि आर्थिक वर्ष 2022 मध्ये 674 कोटी रुपयांची चलनात होती. 31 मार्च 2022 पर्यंत देशात चलनात असलेल्या एकूण नाण्यांपैकी 1, 2 आणि 5 रुपयांच्या नाण्यांचा वाटा 83.5 टक्के आहे. एकूण मूल्यामध्ये त्यांचा वाटा 75.8 टक्के आहे.
एका अधिकृत माहितीनुसार, नाण्यांचे व्यवस्थापन देशभरात पसरलेल्या आरबीआयच्या करन्सी चेस्ट आणि लहान नाणे हे केंद्रांद्वारे वितरीत केले जाते. चालू आर्थिक वर्षात म्हणजेच 2022-23 दरम्यान, रिझर्व्ह बँक देशातील डिजिटल व्यवहार आणि नाणी तसेच चलनी नोटांचे देशव्यापी सर्वेक्षण करेल. त्यानुसार येत्या काळात नोटा छापणे आणि नाणी बनविण्याचे काम केले जाणार आहे.
