श्रीअरविंद जन्मोत्सव लेखमाला-३७
श्रीअरविंद-क्रांतिकारक ते महायोगी
श्रीअरविंदांच्या नावातील बदल
(भारतमाता मुक्ती संग्रामातील अग्रणी श्रीअरविंद घोष हे त्यांच्या उत्तरायुष्यात आणि वर्तमानकाळी ‘श्रीअरविंद’ या नावाने विश्वभर ओळखले जातात. या नाम-स्थित्यंतराबद्दल त्यांचे एक अनुयायी श्री. के. डी. सेठना लिहितात… )
श्रीअरविंदांनी स्वतःच्या आध्यात्मिक वाटचालीच्या दरम्यान एका विशिष्ट टप्प्यावर ‘श्रीअरविंद’ असे नाम (नांव) धारण केले. त्यापूर्वी ते अरविंद घोष किंवा ए.जी. अशी सही करत असत. ‘आर्य’ च्या कालखंडामध्ये (१९१४-२१) देखील ते अरविंद घोष अशीच सही करत असत. विसाव्या दशकाच्या मध्यावर त्यांनी ‘श्रीअरविंद’ असे नांव धारण केले असावे असे मला वाटते. त्यांच्या स्वाक्षरीमधील बदल हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वातील रूपांतरणाचे द्योतक होते.(सोबत स्वाक्षरी असलेले छायाचित्र.) कदाचित त्यांच्या स्वतःच्या देहामध्ये जेव्हा अधिमानस (overmind) चेतनेचे अवतरण झाले त्या दिवसानंतर म्हणजे दि. २४ नोव्हेंबर १९२६ नंतर हा बदल घडून आला असावा. वास्तविक हा एक संशोधनाचाच विषय ठरावा.
हे नवीन नाम (नांव) महत्त्वाचे आहे कारण ते अध्यात्मातील एका प्रगत साक्षात्कारानंतर उदयाला आलेले होते. ते केवळ साधकवर्गाने केलेल्या गौरवातून उदयाला आलेले नव्हते. श्रीमाताजी एकदा म्हणाल्या होत्या, “आपण आपल्या प्रभूंना (श्रीअरविंद यांना) ज्या नामाने ओळखतो त्या नामाचा ‘श्री’ हा अविभाज्य भाग आहे.” यातून हे ध्वनित होते की, आपण म्हणजे भारतीयांनी आणि पाश्चात्त्यांनीदेखील त्यांना श्रीअरविंद असेच म्हणावे, असे श्रीमाताजींना अपेक्षित होते. या अवस्थांतराबद्दल, नावाच्या बदलाबद्दल एक संदर्भ आढळतो — दि. २२ मार्च १९२६ च्या एका पत्रामध्ये आशीर्वाद देताना, पत्राखाली ‘श्रीअरविंद’ असा स्पष्ट उल्लेख आहे.
(क्रमश:)
(सौजन्य : अभीप्सा मराठी मासिक)
Special Article Series ShreeArvind Part37
