लंडन – मानवी मेंदू हा जैविक उत्क्रांतीचा अत्यंत महत्वाचा टप्पा मानला जातो. मेंदूची गुंतागुंतीची कार्ये उलगडण्याचे संशोधन अनेक वर्षांपासून चालू आहे. याच प्रयोगात आता ब्रिटिश संशोधकांनी प्रयोगशाळेत एक नवीन ‘मिनी ब्रेन’ विकसित केला आहे, त्यामुळे पक्षाघात आणि स्मृतिभ्रंश यासारख्या घातक आणि असाध्य न्यूरोलॉजिकल विकारांबद्दल अधिक माहिती मिळू शकते, तसेच या रोगांना कसे रोखता येईल आणि त्यावर उपचार कसे करता येतील हे सोपे होईल.
न्यूरोडीजेनेरेटिव्ह आजार असलेल्या रुग्णांच्या पेशींपासून मिनी मेंदू विकसित करण्याची ही पहिली वेळ नाही, परंतु पुर्वीच्या तुलनेने आता कमी कालावधीत ते करण्यास यश मिळाले आहे. त्यामुळे केंब्रिज विद्यापीठाच्या शास्त्रज्ञांनी तयार केलेले हे पहिले अवयव-सारखे मॉडेल (ऑर्गनोइड्स) मेंदू सारखे विकसित केले असून ते सुमारे एक वर्ष टिकेल.
सामान्य न्यूरॉन रोग अमायोट्रॉफिक लॅटरल स्क्लेरोसिस बहुतेकदा फ्रंटोटेम्पोरल डिमेंशिया वर आच्छादित होतो. हा रोग सहसा 40-45 वर्षे वयाच्या नंतर होतो. या आजारात स्नायू कमकुवत होतात आणि स्मरणशक्ती, वर्तन आणि व्यक्तिमत्त्वात बदल होतात. नेचर न्यूरोसायन्स जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या केंब्रिज शास्त्रज्ञांच्या संशोधनाचे निष्कर्ष म्हणाले की, टीमने हे मॉडेल 240 दिवस स्टेम सेल्सपासून तयार केले, यात सामान्य अनुवांशिक उत्परिवर्तन होते. पूर्वीच्या संशोधनात हे शक्य झाले नव्हते. एवढेच नाही तर एका अप्रकाशित संशोधनात ते 340 दिवसांसाठी विकसित करण्याचे सांगितले आहे.
केंब्रिज युनिव्हर्सिटीच्या क्लिनिकल न्यूरोसायन्सेस विभागातील आंद्रास लाकाटोस स्पष्ट करतात की, न्यूरोडि जेनेरेटिव्ह विकार खूप गुंतागुंतीचे असतात आणि ते अनेक प्रकारच्या पेशींवर परिणाम करतात, पेशींच्या प्रतिक्रियांमुळे रोग कालांतराने वाढतो. मेंदूतील गुंतागुंत समजून घेण्यासाठी, आम्हाला अशा मॉडेल्सची आवश्यकता होती, जी जास्त काळ टिकतील. आता या मॉडेलमधून आपण रोगाच्या लक्षणांआधी काय होते हे समजू शकू, तसेच पेशींमध्ये कालांतराने कोणत्या प्रकारचे बदल घडतात ते पाहू शकू.
या नवीन संशोधनातून विकसित झालेल्या ऑर्गनॉईड्स केवळ रोगाचे कारण उघड करणार नाहीत, तर संभाव्य औषधांच्या तपासणीसाठी देखील वापरल्या जाऊ शकतात. हे संशोधन नवीन औषधांच्या विकासाचा मार्ग देखील मोकळा करू शकते, असे संशोधन टिमने दर्शविले नवीन औषध सामान्य सेल्युलर समस्या दूर करण्यासाठी प्रभावी असल्याचे दर्शविले गेले आहे. यामुळे विषारी प्रथिने जमा होणे, सेल्युलर ताण आणि मज्जातंतू पेशींचा क्षय यासारख्या प्रक्रिया रोखून उपचारांच्या नवीन मार्गांचा शोध घेता येऊ शकतो.
