बंगळुरू – पवनपुत्र हनुमानाच्या जन्मस्थळावरून सध्या दावे-प्रतिदावे सुरू आहेत. हनुमानाचे जन्मस्थळ नाशिकमधील अंजनेरी येथील असल्याचे आतापर्यंत मानण्यात आले आहे. परंतु आता भगवान हनुमानाच्या जन्मस्थळावरून वाद निर्माण झाला आहे. तिरुमला तिरुपती देवस्थानाच्या दाव्यावर कर्नाटकमधील तज्ज्ञांनी आक्षेप घेतला असून हंपी (पूर्वाश्रमीचे किष्किंधा) येथे हनुमानाची अनेक मंदिरे असून तेच हनुमानाचे जन्मस्थळ असल्याचा प्रतिदावा केला आहे.
तिरुमलाच्या पर्वतांवर भगवान हनुमानाचे निवसस्थान असून याबाबत एक पुस्तिका प्रकाशित करणार असल्याचा दावा तिरुमला तिरुपती देवस्थानमने (टीटीडी) केला होता. आता यावर धार्मिक आणि पुरातत्व क्षेत्रात वादाचे मोहोळ उठले आहे. पुरातत्व क्षेत्रातील तज्ज्ञ आणि इतिहासकारांनी टीटीडीचा हा दावा फेटाळून लावला आहे. कोणत्याही निष्कर्षावर पोहोचण्यापूर्वी टीटीडीने विद्वान आणि धर्मप्रमुखांशी चर्चा केली पाहिजे, अशी भूमिका कर्नाटकमधील विश्व हिंदू परिषदेच्या शाखेने घेतली आहे.
कर्नाटकमधील लोक बेल्लारीजवळच्या हंपीला अनेक वर्षांपासून किष्कींधा क्षेत्र किंवा वानरांचा प्रदेश मानला जातो. हनुमानाचा जन्म तिरुमलाच्या सात पर्वतांपैकी एक असलेल्या पर्वतावर झाला, असा दावा करत ही बाब सिद्ध करण्यासाठी एक पुस्तिका प्रकाशित करणार असल्याचे टीटीडीने म्हटले होते. तिरुमला पर्वतरांगेत वेंकटेश्वरचे मंदिरही आहे.
किष्किंधावर इतिहासकारांचे एकमत
काही इतिहासकारांच्या मते, हंपी किंवा विजयनगर राज्याची पूर्वीची राजधानी जवळचे क्षेत्र किष्किंधा क्षेत्र आहे. हंपीमध्ये संपूर्ण ऐतिहासिक काळातील अनेक शिला कलाकृतीत शेपूट असलेले लोक चित्रित करण्यात आले आहेत. संगमकल्लू, बेलाकल्लूजवळील अनेक लेण्यांमध्ये मानवासह शेपूट असलेल्या आकृती रेखाटलेल्या आहेत. वानर माणसाच्याच जातीचे असून त्याला एक शेपूट असते, असे इतिहासकारांचे म्हणणे आहे. त्रेता युग आणि भगवान रामाच्या काळात याच लोकांनी त्यांची मदत केली असले, असे बंगळुरूमधील चित्रकला परिषदेमध्ये कला, इतिहास विभागाचे प्रमुख प्रा. डॉ. राघवेंद्रराव कुलकर्णी यांनी सांगितले.
अंजनेरीच्याही नोंदी
नाशिक शहरालगत असलेल्या अंजनेरी याठिकाणी हनुमानाचा जन्म झाल्याची मान्यता आहे. तसा उल्लेख अनेक ठिकाणी आढळतो. याठिकाणी हनुमानाचे प्राचीन मंदिर आहे. भाविक याठिकाणी मोठ्या संख्येने येतात.
कलाकृतींच्या आधारावर दावा
धारवाड विद्यापीठातील प्राचीन भारतीय इतिहास विभागाचे माजी अध्यक्ष प्रा. ए. सुंदर यांनी बेल्लारी येथे मनुष्याच्या मागे छोटासा भाग बाहेर आल्याचे अनेक पेंटिंग केली आहेत. हंपीमध्ये तसेच त्याच्या आसपास १ हजारांहून अधिक हनुमान मंदिरे आहेत, असे डॉ. कुलकर्णी यांनी सांगितले. हनुमानाशी संबंधित कलाकृती हंपी क्षेत्रातच का आहेत? त्या तिरुमला येथे का नाहीत? असा सवालही त्यांनी केला आहे.
पुरातत्व तज्ज्ञांकडूनही पुष्टी
भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाचे सेवानिवृत्त अधिकारी टी. एम. केशव म्हणाले, की रामायणात वर्णन करण्यात आलेल्या किष्किंधाच्या सर्व भौगोलिक क्षेत्रांना त्यांनी चिन्हीत केलेले आहे. उपलब्ध कागदपत्रे, साक्ष, उपलब्ध पारंपरिक कथा आणि पुराणावरून तत्कालीन विजयनगर राज्याला आधी पंपा क्षेत्र म्हटले जायचे. त्यालाच किष्किंधा म्हणून ओळखले गेले आहे. तेथे अनेक हनुमानाची मंदिरे आहेत.
