विशेष प्रतिनिधी, मुंबई
सरकारकडून सोन्याचे दागिने व कलाकृतींचे हॉलमार्किंग अनिवार्य करण्यात आले आहे. सध्या याची सुरुवात २६ जिल्ह्यांमध्ये झाली असून ऑगस्ट अखेरपर्यंत हा आदेश पर्यायी ठेवण्यात आला आहे. देशातील अनेक भागात ज्वेलर्स आणि ग्राहकांमध्ये अनेक या निर्णयाबाबत शंका आणि प्रश्न आहेत, त्यामुळे गेल्या तीन दिवसांत सोन्याच्या किंमती बर्‍याच ठिकाणी खाली आल्या आहेत. वास्तविकता अशी आहे की ज्वेलर्स किंवा ग्राहक यापैकी कोणालाही या नव्या यंत्रणेची चिंता करण्याची गरज नाही.
हॉलमार्किंग म्हणजे काय, कोणासाठी आवश्यक आहे?
हॉलमार्किंग ही दागदागिने व कलाकुसरीचे (सध्याचे सोने व चांदीच्या) गुणवत्तेचे प्रमाण आहे. त्याचे संचालन भारतीय मानक ब्युरो (बीआयएस) द्वारे प्रमाणित केले आहे. दागिन्यांसाठी हॉलमार्किंग अनिवार्य आहे, म्हणजेच ते ग्राहकांना हॉलमार्क केल्याशिवाय दागिने विकू शकत नाहीत. सद्यस्थितीत ज्वेलर्स ज्यांचे वार्षिक महसूल ४० लाख रुपयांपेक्षा कमी आहे त्यांचा यात समावेश नाही. त्यांच्या दुकानांमधून खरेदी केलेल्या दागिन्यांना सरकारने आता सूट दिली आहे.
हॉलमार्किंगची गरज काय?
हॉलमार्किंग म्हणजे ग्राहकांना दागिन्यांचे आश्वासन देण्यासाठी आवश्यक आहे. ज्वेलर्स ज्या दागदागिन्याबाबत खात्रीने सांगत आहेत ते खरेच त्याच दर्जाचे आहेत काय हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. भारत हा जगातील सर्वात मोठा सोन्याचा ग्राहक बाजार आहे. परंतु सध्या येथे केवळ ३० टक्के दागिन्यांची हॉलमार्किंग केली जात आहे. याचा अर्थ असा की ७० टक्के दागदागिने मालकांकडे दागिने त्यांनी खरेदी केलेले दागिने अस्सल आहेत की नाही यावर किती विश्वास आहे याशिवाय पर्याय नाही.
समजा एखाद्या दागिन्याने २२ कॅरेटच्या दाव्यानुसार हॉलमार्कशिवाय कोणतीही दागिने ग्राहकांना विकली आहेत. पण जेव्हा ग्राहक त्याच दागिन्यांना दुसर्‍या ज्वेलरकडे घेऊन गेले तेव्हा ते तेथे आढळले की, ते त्या कॅरेटचे नाही. अशा परिस्थितीत ग्राहक मोठ्या घोटाळ्याचा बळी पडतो. हॉलमार्किंग नसल्यास सोन्याचे दागिने खरेदी-विक्रीतील मोठ्या प्रमाणात फसवणूक आणि विश्वासघात आहे.
किती कॅरेट दागिन्यांना परवानगी?
सरकारने आता १४, १८ आणि २२ कॅरेटचे दागिने हॉलमार्किंगखाली ठेवले आहेत. म्हणजेच दागिने या तीन दर्जेदार प्रकारांचे दागिने ग्राहकांना विक्री करु शकतात. तथापि, २०, २३ आणि २४ कॅरेट सारख्या सोन्याच्या इतर प्रकारांमध्ये देखील हॉलमार्किंगला परवानगी आहे.
घरातील जुन्या दागिन्यांचे काय?
हॉलमार्क न करता, कोणत्याही दागिन्यांचे मूल्य त्यात असलेल्या सोन्याच्या त्वरित मूल्याच्या आधारावर निश्चित केले जाईल. परंतु हे आवश्यक आहे की, आपले ते दागिने हॉलमार्क करून तिची गुणवत्ता प्रत्यक्षात ओळखली गेली तशीच आहे काय हे बघावे. ग्राहक व्यवहार मंत्रालयाने स्पष्टीकरण दिले आहे की, ज्वेलर्स पूर्वीप्रमाणेच ग्राहकांकडून हॉलमार्क न करता दागिने खरेदी करता येतील.
आदेशाची घोषणा कधी झाली?
नोव्हेंबर २०१९ मध्ये कायदा करून सरकारने त्यानंतर १५ जानेवारी २०२१ पासून सोन्याचे दागिने आणि कलाकृतींवर ‘हॉलमार्किंग’ अनिवार्य करण्याची घोषणा केली होती. तथापि, कोरोना साथीचा रोग सर्व देशभर असल्यामुळे ज्वेलर्सने मुदतवाढ देण्याची मागणी केल्यानंतर तो निर्णय ४ महिन्यांपर्यंत पुढे ढकलले गेले. सध्या गोल्ड हॉलमार्किंग मौल्यवान धातूची शुद्धता प्रमाणित करते आणि ऐच्छिक आहे.
