मुकुंद बाविस्कर, इंडिया दर्पण वृत्तसेवा
भारतीय आहार शास्त्रात अनेक आयुर्वेदिक दृष्ट्या उपयुक्त पदार्थांचा वापर करण्यात येतो. रोज स्वयंपाक किंवा जेवण तयार करताना त्यामध्ये कांदा, लसूण, जिरे, मोहरी यांचा नेहमीच वापर होतो. त्यापैकी जिरे हे अत्यंत आरोग्यासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते. जिऱ्याचा वापर प्रथम वरण आणि भाजी करण्यासाठी केला गेला होता, तो दिसायला लहान वाटू शकतो. पण हे छोटे धान्य आरोग्यासाठी हिऱ्यापेक्षा कमी नाही. जेवण बनवण्यासाठी आपण रोज जे मसाले वापरतो, ते जेवणाची चव तर वाढवतातच, पण त्यांचा खरा उद्देश आपल्याला आरोग्यदायी फायदे मिळवून देणे हा असतो. जिरे हे भाज्या, रायता इत्यादींमध्ये त्याचा अनोखा सुगंध आणि चव जोडते, तसेच वजन कमी करण्यात देखील मदत करू शकते. त्याचे फायदे आणि वापरण्याची पद्धत जाणून घेऊ या …
जिरे बिया आणि पावडर दोन्ही स्वरूपात सेवन केले जाऊ शकते. आयुर्वेदात याला औषधी मसाल्यांच्या श्रेणीत ठेवले आहे. जिऱ्याच्या पौष्टिक मूल्यांवरील विविध संशोधने देखील मान्यता देतात की, जीरे एकूण आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे. आयुर्वेदाचार्यांच्या मतानुसार जिरे केवळ वजन कमीच नाही तर कर्करोगाशी लढण्यात यशस्वी देखील ठरते..
जिरे हे रक्त परिसंचरण सुधारते. हे एक चांगले कफ पाडणारे औषध आहे, ते फुफ्फुसात, श्वासनलिकेमध्ये कफ स्थिर होऊ देत नाही. हे सर्व त्याच्या आवश्यक तेल समृद्ध गुणधर्मांमुळे आहे. यात रिबोफ्लेविन, व्हिटॅमिन बी6 आणि नियासिन देखील असतात, ज्यामुळे मेंदूचे संज्ञानात्मक कार्य सुधारते, म्हणजे मेंदूची एखाद्या गोष्टीची जाणीव घेण्याची क्षमता वाढते.
कॅन्सर रिसर्च लॅबोरेटरी ऑफ अमेरिका, साउथ कॅरोलिना येथे झालेल्या संशोधनानुसार जिरे कॅन्सरशी लढण्यास मदत करते. त्यात जिरे अल्डीहाइड नावाचा घटक असतो, जो कर्करोगाच्या ट्यूमरची वाढ मंदावतो. जिरेमध्ये डिटॉक्सिफायिंग गुणधर्म देखील आहेत आणि ते अँटी-कार्सिनोजेनिक एन्झाईम्सचे उत्पादन वाढवते. यामुळे कोलन कॅन्सरपासून बचाव होण्यास मदत होते. याव्यतिरिक्त, जिऱ्यामध्ये व्हिटॅमिन ई असते जे त्वचेचा टोन आणि पोत सुधारते.
आयुर्वेदाने जिऱ्यावर अनेक संशोधन केले. त्याच्या निष्कर्षांवर आधारित, असे म्हटले आहे की, वजन कमी करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांच्या आहारात काही ग्रॅम जिरे समाविष्ट केल्याने त्यांचे वजन नियंत्रित करणे सोपे होते. एक चमचा जिरे शरीरातील चरबी कमी करते. तसेच ते वजन कमी करण्याच्या उपचारांमध्ये वापरले जाते.
तज्ज्ञांच्या म्हणण्यानुसार जिरे हे कोथिंबीरमध्ये मिसळल्यास त्याचे फायदे दुप्पट होतात. जिऱ्यामध्ये थायमॉल आढळते, ज्यामुळे पेशी आणि पित्त यांचे उत्पादन वाढते. यामुळे पचनक्रिया सुधारते. जिरे आणि धणे एकत्र करून खाल्ल्याने पोट थंड राहते. ज्यांचे पोट आले किंवा काळी मिरी सारखे तिखट मसाले वापरणे सहन करू शकत नाही त्यांच्यासाठी जिरे आणि धणे यांचे मिश्रण योग्य आहे. त्यामुळे त्यांच्या पोटाला आराम मिळतो.
असे वापरा
धणे आणि जिरे समप्रमाणात बारीक करून घ्या. एक चमचा ही पावडर रात्रभर पाण्यात भिजत ठेवा. सकाळी ते गाळून रिकाम्या पोटी प्या. यातून आरोग्याला दुहेरी फायदा होऊ शकतो. जिरे वापरण्याचे 5 मार्ग येथे आहेत…
स्वयंपाक करण्यापूर्वी सर्व टेम्परिंगमध्ये बेस मसाला म्हणून जिरे घालावे. बियांच्या स्वरूपात लागवड केल्यास त्याचा अधिक फायदा होतो. जिरे पावडर देखील फायदेशीर आहे.
तव्यावर जिरे भाजून पावडर बनवा. ही पावडर ताकात मिसळून रोज प्या. हे चांगले हायड्रेशन आणि पचन सुनिश्चित करेल.
सत्तू पेय आणि दहीवडामध्ये भाजलेल्या जिऱ्याची पूड टाकल्याने चव तर वाढतेच, पण गॅसची समस्याही उद्भवणार नाही.
एक चमचा जिरे एका ग्लास पाण्यात रात्रभर भिजत ठेवा. हे पाणी सकाळी रिकाम्या पोटी प्या. आयुर्वेदात पचनक्रिया बरे करण्यासाठी जिऱ्याच्या पाण्याचा सर्वाधिक वापर केला जातो.
पुदिना आणि तुळशीच्या पानांसह जिरे उकळवा. ते बाटलीत भरून दिवसभर थोड्या प्रमाणात प्या. वजन कमी करण्यासाठी आणि प्रसूतीनंतर शरीर तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी हे खूप उपयुक्त आहे.
