गणेशोत्सव विशेष… देशातील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिर… ओडिशातील महाविनायक

गणेशोत्सव विशेष
देशातील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिर
ओडिशातील महाविनायक

महाविनायक मंदिर हे ओडिशातील भगवान गणेशाचे सर्वात जुने हिंदू मंदिर आहे. हे जाजपूर जिल्ह्यातील चंडीखोल येथे आहे. या मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे एकाच गर्भगृहात पाच देवांची (शिव, विष्णू, दुर्गा, सूर्य आणि गणेश) एकच देवता म्हणून पूजा केली जाते. भगवान गणेशाचे दुसरे नाव बिनायक आहे. यासाठी मंदिराचे नाव महाविनायक आहे. परंतु हे स्थान शिवक्षेत्र म्हणून प्रसिद्ध आहे. या मंदिराला श्री श्री महाविनायक शैव पीठ असेही म्हणतात.

इतिहास, आर्किटेक्चर आणि अख्यायिका
हे मंदिर 12 व्या शतकात ओडिशाच्या केशरी राजवंशातील राजांनी बांधले होते. मंदिर लाल आणि पिवळे दुहेरी रंगाच्या विटांनी बनलेले आहे.
कामदेवची पत्नी, रती देवीने , आपल्या पतीची भगवान शंकराच्या शापापासून मुक्तता करण्यासाठी येथे पूजा केली होती असे मानतात. ती गणपतीची प्रार्थना करत असताना, तिचा प्रसाद घेण्यासाठी एकाच वेळी पाच हात तिच्या दिशेने पसरले आणि तिला कोंडीत टाकले. त्यानंतर तिने ब्रम्हाला प्रार्थना केली ज्याने स्पष्ट केले की पाच देव, गणेश, सूर्य, विष्णू, शिव आणि दुर्गा तिच्या प्रार्थनेने प्रसन्न झाले आहेत आणि एकाच वेळी तिचे अर्पण स्वीकारण्यासाठी हात पसरले आहेत. त्यानंतर कामदेव मुक्त झाले आणि त्या दिवशी पृथ्वीवरून एक मोठा ग्रॅनाइट दगड निघाला, ज्यामध्ये पाच देवांची दैवी शक्ती होती. महाभारत युद्धाच्या वेळी माता कुंतीनेही आपल्या पुत्रांच्या विजयासाठी या ठिकाणाहून भगवान शंकराला सुवर्ण चंपा पुष्प अर्पण केले होते.

वैशिष्ट्ये
महाविनायक एका लिंगामध्ये पाच देवदेवतांना विराजमान करतो. महाविनायक मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे शिव, विष्णू, दुर्गा, सूर्य आणि गणेश या पाच देवांची एकाच गर्भगृहात एकच देवता म्हणून पूजा केली जाते. काही वर्षांपूर्वी महाविनायक मंदिराच्या प्रवेशद्वाराजवळ नवीन सुंदर हनुमान मंदिर बांधण्यात आले आहे. हे आधीच प्रसिद्ध पर्यटन स्थान जोडलेले नवीनतम आकर्षण आहे.

पूजा आणि सण
येथे महाशिवरात्री, मकर संक्रांती, राजा असे सण साजरे केले जातात. महा शिवरात्री दरवर्षी यज्ञ आणि होमाने पाच दिवस साजरी केली जाते. श्रावण महिन्यात, विशेषत: श्रावण सोमवार रोजी शिवभक्त आपल्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी पवित्र नदीचे पाणी अर्पण करतात.

स्थान
महाविनायक मंदिर हे भारताच्या ओडिशा राज्यातील जाजपूर जिल्ह्यातील चंडीखोले येथील एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. हे राज्यातील सर्वात जुन्या गणेश मंदिरांपैकी एक आहे. पाच देव – शिव , विष्णू , दुर्गा , सूर्य आणि गणेश एकाच गर्भगृहात किंवा गर्भगृहात एक देवता म्हणून पूजले जातात .कारण मंदिरात एकच देवता म्हणून पाच देवांची पूजा केली जाते, तिथे पहाडा नाही. सामान्यतः पहाडानंतर हिंदू मंदिरे बंद होतात , ही देवतांची झोपण्याची वेळ असते. शिव आणि विष्णू यांची एकाच गर्भगृहात पूजा केली जात असल्याने, बिल्व आणि तुलसी (पवित्र तुळस) या दोन्हींची पाने प्रसादात वापरली जातात . तसेच बटुला भोगाऐवजी अण्णा ( तांदूळ ) प्रसाद दिला जातो.
पायथ्याशी चंडी देवीचे मंदिर आहे आणि दुसऱ्या पायथ्याशी महाविनायकाचे मंदिर आहे. दोन्हीकडे बारमाही झरे (गोल्डन स्प्रिंग) आंघोळीसाठी पक्के जलतरण तलाव आहेत. टेकडीच्या मध्यभागी, महाविनायक मंदिराच्या अगदी वर, माँ बाणदुर्गेला समर्पित दुसरे मंदिर आहे.
हे ठिकाण महाभारतातील पौराणिक कथांशीही संबंधित आहे . बरुणा टेकडी क्षेत्र युधिष्ठिराची राजधानी होती . या ठिकाणाहून, तो आपल्या साम्राज्याचा शाही कारभार एका तेलीकडे सोपवून स्वर्गाला निघून गेला (एक तेलवान ज्याला त्याने पहाटेच्या आधी पाहिले होते) जो नंतर राजा बनला. त्याच्या राजवाड्याचे नाव तेलीगढ असे होते आणि त्याच्या वाड्याचे अवशेष आजही मंदिराच्या विरुद्ध बाजूस दिसतात. महाभारत युद्धाच्या वेळी माता कुंतीनेही आपल्या पुत्रांच्या विजयासाठी या ठिकाणाहून भगवान शंकराला सुवर्ण चंपा पुष्प अर्पण केले होते.

सण
शिवरात्री , मकर संक्रांती आणि राजा यासारखे सण येथे साजरे केले जातात. शिवरात्री दरवर्षी यज्ञ आणि होमासह पाच दिवस साजरी केली जाते. लोक दर सोमवारी भेट देतात. श्रावण महिन्यात शिवभक्त आपल्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी पवित्र नदीचे पाणी अर्पण करतात.

पर्यटन
हे मंदिर ओडिशा पर्यटनात महत्वाची भूमिका बजावते, विशेषतः शिव उपासकांना आकर्षित करते. हे ट्रेकर्स आणि धार्मिक यात्रेकरूंसाठी एक पिकनिक स्पॉट आहे, त्याच्या घनदाट वृक्षाच्छादित टेकड्या आहेत. महाविनायक मंदिरापासून जंगलाच्या वाटेने चंडी मंदिरात जाता येते. येथील नैसर्गिक वातावरण हिवाळ्यात आणि उन्हाळ्यात पर्यटकांना आकर्षित करते.
यात्रेकरूंना वापरण्यासाठी निवास आणि मंदिरात बसण्याची सोय उपलब्ध आहे. या सुविधांची देखभाल ओडिशाचे एंडॉवमेंट कमिशनर एका विश्वस्त मंडळासह करतात.

कसे पोहोचायचे
हवाई मार्गे: सर्वात जवळचे विमानतळ भुवनेश्वर आहे जे 65 किलोमीटर आहे.
रेल्वेने: सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन कटक आहे.
रस्त्याने: मंदिरापर्यंत जाण्यासाठी बसेस देखील उपलब्ध

गणेशोत्सव विशेष-8
देशांतील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिरं -८
संकलन व सादरकर्ते- विजय गोळेसर

Ganeshotsav Famous Ganesh Temple Odisha Mahavinayak Vijay Golesar