गणेशोत्सव विशेष… देशातील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिर… श्री इदगुंजी महागणपती मंदिर

गणेशोत्सव विशेष
देशातील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिर
श्री इदगुंजी महागणपती मंदिर

भारताच्या पश्चिम किनार्‍यावरील सहा प्रसिद्ध गणेश मंदिरांपैकी श्री इदगुंजी महागणपती मंदिर हे विशेष प्रसिद्ध गणपती मंदिर आहे. कर्नाटकाच्या पश्चिम किनार्‍यावरील इदागुन्ना जिल्ह्य़ातील उदगुन्ना येथे मुरुडेश्वराजवळ हे धार्मिक ठिकाण आहे .
इडगुंजी जेथे हे मंदिर आहे ते भारताच्या पश्चिम किनार्‍यावर अरबी समुद्राला मिळणाऱ्या शर्वती नदीजवळचे एक छोटेसे गाव आहे . हे माणकी (माविनाकट्टे) जवळ आहे आणि होन्नावरापासून सुमारे 14 किमी , गोकर्णापासून 65 किमी आणि राष्ट्रीय महामार्ग 17 पासून पश्चिम किनार्‍याकडे असलेल्या रस्त्यापासून 5 किमी अंतरावर आहे. इदगुंजीजवळ ‘माणकी हे रेल्वे स्टेशन’ आहे.

आख्यायिका
इदगुंजी येथे श्री गणेश कसे आले याविषयी एक आख्यायिका सांगितली जाते. द्वापार युगाच्या शेवटच्या टप्प्यात वालखिल्य नावाचे एक ऋषी शरावती नदीच्या काठी तपश्चर्या करत होते. याठिकाणी घनदाट जंगल होते अनेक अडथळ्यांमुळे येथे रहाने कठीण होते. एकदा नारद त्या वाटेने गेले.वालखिल्य ऋषींनी त्यांना आपल्या अडचणी सांगितल्या. नारदांनी सुचवले की विघ्नेश्वराच्या कृपेने सर्व अडथळे दूर होऊ शकतात.

नारदांनी कैलासाची यात्रा केली आणि परम शक्ती, शिव आणि त्यांची पत्नी पार्वती यांच्यासमोर आपली विनंती केली. वालखिल्य ऋषींना आशीर्वाद देण्यासाठी त्यांचा मुलगा गणपती याला शरावती खोऱ्यात पाठवून त्यांनी त्यांच्या उदारतेने जगाच्या या भागावर कृपा केली. अशा प्रकारे कैलासाचा प्रकाश या खोऱ्यात आला आणि भूमीला त्याच्या दैवी उपस्थितीने आशीर्वादित केले.
या प्रसंगी मंदिरात पाणी आणण्यासाठी आणखी एक तलाव तयार करून त्याला गणेशतीर्थ असे नाव देण्यात आले. त्याच स्थानाला आता इडगुंजी म्हणतात, जिथे गणेश मंदिर 4-5 व्या शतकाच्या आसपास भक्तांनी बांधले होते.

मध्यवर्ती चिन्ह
इडगुंजी मंदिराचे मध्यवर्ती चिन्ह 4-5 व्या शतकातील आहे. द्विभुजा शैलीतील गणेशाची प्रतिमा , इडगुंजीजवळील गोकर्ण गणेश मंदिरासारखीच. गोकर्ण येथील मूर्तीला दोन हात असून ती दगडी पाटावर उभी आहे. त्याच्या उजव्या हातात कमळाची कळी आहे आणि दुसऱ्या हातात मोदक आहे. तो यज्ञोपवीता (पवित्र धागा) च्या शैलीत छातीवर हार घालतो . गणेशाला लहान घंटांचा हार घालण्यात आला आहे. ही मूर्ती गोकर्ण येथील मूर्तीसारखीच वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. हा एकमेव द्विदंत (2 दात) गणपती . गणेशाचे वाहन, नेहमी गणेशाच्या बाजूने चित्रित केले जाते, या प्रतिमेत मात्र गणेशाचे वाहन चित्रित केलेले नाही. इद्गुंजी गणेशाची ही प्रतिमा ८३ सेंटीमीटर (३३ इंच) उंच आणि ५९ सेंटीमीटर (२३ इंच) रुंदीची आहे आणि ती दगडी पीठावर ठेवली आहे.

पूजा
इडगुंजी मंदिर हे दक्षिण भारतातील प्रमुख मंदिरांपैकी एक आहे, जे स्वतंत्रपणे गणेशाला समर्पित आहे.
इडगुंजीचा गणेश हा हव्यक ब्राह्मणांचा मुख्य संरक्षक देवता ( कुलदेवता ) आहे , जो संप्रदायानुसार स्मार्त आहे. कर्नाटकातील दलित समाज बांधव , विवाहाच्या नंतर देवतेचा आशीर्वाद घेतात. वधू आणि वराची कुटुंबे मंदिराला भेट देतात आणि प्रसाद केलुवूडूचा विधी करतात . गणेशाच्या प्रत्येक पायावर एक चिठ्ठी ठेवून पूजा केली जाते. उजव्या पायाची चिट आधी पडणे हे लग्नाला दैवी संमतीचे लक्षण मानले जाते, परंतु जर डाव्या पायाची चिट आधी पडली तर प्रतिकूल निर्णयाचा अंदाज लावला जातो.
इडगुंजी हे भारताच्या पश्चिम किनार्‍यावरील सहा गणेश मंदिरांच्या मंदिर सर्किटचा भाग आहे. सर्किटची सुरुवात कासरगोड , मंगलोर , अनेगुड्डे , कुंदापुरा , इडागुंजी आणि गोकर्ण येथून होते. सूर्योदय आणि सूर्यास्ताच्या दरम्यानच्या एका दिवसात सर्व सहा मंदिरांना आपल्या कुटुंबासह भेट देणार्‍या कोणत्याही व्यक्तीला विशेष आशीर्वाद प्राप्त होतात अशी मान्यता आहे.

स्मृतिचिन्हे
लवंचापासून बनवलेले मुखवटे ( कन्नड भाषेत सोगडे बेरू जे व्हेटिव्हर आहे ) हे मंदिरातील भेटवस्तू किंवा स्मृतिचिन्हे म्हणून भाविक घरी नेतात.कच्च्या अवस्थेतील लवंच किंवा व्हेटिव्हर पाण्यात भिजवल्यास एक सुखद सुगंध येतो आणि त्यात औषधी गुण असतात.

गणेशोत्सव विशेष-२०२३
देशांतील सुप्रसिद्ध गणेश मंदिरं-8
संकलन व सादरकर्ते- विजय गोळेसर

Ganeshotsav Famous Ganesh Temple Idgunji Mahagana[ati Vijay Golesar