इंडिया दर्पण विशेष – नर्मदे हर – वाहनाने अशी होते परिक्रमा

इंडिया दर्पण विशेष – नर्मदे हर
वाहनाने अशी होते परिक्रमा

नर्मदा परिक्रमा या धार्मिक यात्रेबाबत आपण ऐतिहासिक व भौगोलिक माहिती याआधीच्या दोन भागात जाणून घेतली. आता आपण सध्याचा भाविकांचा कल लक्षात घेऊन प्रथम वाहनाने नर्मदा परिक्रमा कशी करावी हे जाणून घेऊ. त्यांनतर उत्तरवाहिनी परिक्रमेची माहिती घेऊ. शेवटी पायी नर्मदा परिक्रमा कशी असते, याबाबत तपशिलवार माहिती घेऊया….

वाहनाने नर्मदा परिक्रमा
मागील भागात मी नमूद केले होते की वाहनाने परिक्रमा करण्यास साधारण १८ ते २२ दिवस लागतात. या परिक्रमेसाठी असा चार दिवसांचा फरक असण्याचे मुख्य कारण म्हणजे या परिक्रमे दरम्यान भाविकांना कटपूर ते मिठीतलाई येथील संगमावर बोटीने प्रवास करावा लागतो. हा प्रवास सागराची भरती-ओहटी, हवामान तसेच बोटींची उपलब्धता यावर अवलंबून असतो. त्यामुळे हा चार दिवसांचा कालावधी ठेवावा लागतो. यात सर्व सुरळीत झाले तर परिक्रमा १६ ते १८ दिवसातही पुर्ण होते. अथवा काही कारणास्तव प्रवास थांबला तर २० ते २२ दिवसही लागू शकतात.

परिक्रमेस किती दिवस लागतात याचा उल्लेख सुरुवातीलाच करण्याचा उद्देश हा आहे की, परिक्रमा करु इच्छिणार्‍या भाविकांनी नियोजन करता येईल. सुरुवातीलाच सांगितल्याप्रमाणे नर्मदा मातेवर संपूर्ण विश्वास ठेवून परिक्रमा केल्यास फारशा अडचणी न येता परिक्रमा व्यवस्थित पार पडते. म्हणून आपण साधारण १८ दिवसांची वाहनाने परिक्रमा कशी करावी याबाबत माहिती घेऊ.

परिक्रमेची तयारी
वाहनाने परिक्रमा करणार्‍या भाविकांनी खालील प्रमाणे तयारी करावी.
१) ४ ते ५ ड्रेस, स्वेटर, शाॅल, टोपी, मफलर, टाॅवेल, चप्पल/शूज शक्यतो स्पोर्टश शूज घ्यावे. (काही ठिकाणी कपडे धुण्याची सोय असल्याने ४/५ ड्रेस पुरे)
२) नर्मदा जल घेण्यासाठी पाण्याची बाटली, पुजेचे सामान, ३०/४० वाती, कन्यापूजन वस्तू, संकल्प दक्षिणा रु. १५००/-
३) नेहमीची औषधे तसेच प्रथमोपचार औषधे.

दिवस पहिला
आपापल्या गावातून/शहरातून इंदूरकडे प्रयाण. यात दुसर्‍या दिवशी आपण सकाळी इंदूरला पोहचू असे नियोजन असावे. इंदूर हे नर्मदा परिक्रमा मार्गात येत नाही. परंतु इंदूर हे शहर मुंबई-आग्रा या प्रमुख हायवेवर आहे. तसेच इंदूर हवाई मार्गाने व रेल्वेमार्गाने देशभरातील प्रमुख शहरांशी जोडले गेले आहे. शिवाय नर्मदा परिक्रमेसाठी लागणारी पुढील वाहनेही इंदूर येथे चांगली मिळू शकतात. म्हणून इंदूरला प्रथम पोहचावे.

दुसरा दिवस
सकाळी इंदौर येथे पोहचल्यावर स्नान करुन इंदूर येथून जवळच असलेल्या उज्जैन या बारा ज्योर्तिलिंगापैकी एक असलेल्या महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर व कालभैरवाचे दर्शन घेऊन पुढे मार्गस्थ व्हावे. अथवा इंदूर येथे नर्मदा परिक्रमेची काही आवश्यक खरेदी करावयाची असेल तर ती करावी. येथील शिशमहल, राजवाडा व खजराणा गणेश मंदिरास अवश्य भेट द्यावी. दुसर्‍या दिवशी इंदूर येथे मुक्काम करावा.

तिसरा दिवस
इंदूर ते ओंकारेश्वर हे अंतर ८० किमी आहे. सकाळी इंदूर येथून ओंकारेश्वराकडे प्रस्थान करावे. ओकांरेश्वर हे बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असून नर्मदा परिक्रमेतील महत्वाचे देवस्थान आहे. बहुसंख्य परिक्रमावासिय ओंकारेश्वर येथूनच परिक्रमेस सुरुवात करतात. ओंकारेश्वर येथून परिक्रमेस सुरुवात करण्यापूर्वी येथे नर्मदेच्या काठावर संकल्प पूजन केले जाते. याठिकाणी वाळूची १००० शिवलिंग बनवून पुजा केली जाते. आमची परिक्रमा सुखरुप व व्यवस्थित होऊ दे, अशी विनंती नर्मदा मातेस करतात. यासाठी भाविकांनी रु. १५०० सोबत ठेवावे. ओंकारेश्वर येथे कन्यापूजन, कन्याभोजन व ब्राम्हण भोजनही करतात.

कन्यापूजन इतर ठिकाणी केले तरी चालते. नर्मदा नदी ही कन्यारुपात असल्याने कन्यापूजन करतात. भाविक येथील मुलींना भोजनाबरोबरच कपडे, शालेय साहित्य, रोख रक्कम अथवा काही वस्तू भेट म्हणून देतात. ओंकारेश्वर येथे नर्मदा नदीस ओम आकार प्राप्त झाला आहे. तसेच येथे श्री मामलेश्वर मंदिर, श्री गजानन महाराज मंदिर व इतरही अनेक छोटी-मोठी मंदिरे आहेत. तेथे भाविक दर्शन घेऊन परिक्रमेसाठी आशिर्वाद घेतात. या ठिकाणी नर्मदा नदीवरील मध्ये कुठलाही आधार नसलेला इंद्रधनुष्याच्या आकाराचा पुल आकर्षक आहे. या पुलामुळेच ओंकारेश्वर गावाचे दोन्ही भाग एकमेकास जोडले गेले आहे. यानंतर परिक्रमा पूर्ण होईपर्यंत नर्मदा नदी ओलांडायची नसते. सर्व पुजा-दर्शन झालेनंतर तिसर्‍या दिवसाचा मुक्काम ओंकारेश्वर येथेच करावा.

यानंतर परिक्रमेस सुरुवात होते. आपण ही परिक्रमा वाहनाने जरी करत असलो तरी नर्मदा माता नेहमी आपल्या उजवीकडे राहील याची दक्षता घ्यावी. काही वेळा मुक्कामासाठी चांगली हाॅटेल्स/धर्मशाळा नदीकाठी नसल्याने नदी सोडून थोडे दूरही मुक्काम करावे लागतात. त्यामुळे या लेखात मी सुचवलेली मुक्कामाची गावेच निवडावी असे काहीही नाही. मुक्कामाची ठिकाणे ही भाविकांची प्रवासाची तयारी, निवासस्थानी तडजोडीची तयारी ठेवली तर गावे बदलली तरी चालतात. परिक्रमेचा पुढूल प्रवास पुढच्या भागात पाहू…
क्रमशः