हिवताप (मलेरिया) निर्मूलन मोहिम
– अपर्णा पाटील (जिल्हा हिवताप अधिकारी, नंदुरबार)
हिवताप निर्मूलनासाठी उपचारांबरोबरच प्रतिबंध महत्वाचा आहे. हिवताप निर्मूलनासाठी नागरिकांचा सहभाग महत्वाचा आहे. राष्ट्रीय किटकजन्य रोग नियंत्रण कार्यक्रमांतर्गत विविध उपक्रम राबविण्यात येतात.
राष्ट्रीय किटकजन्य रोग्य नियंत्रण कार्यक्रमांतर्गत दरवर्षी 25 एप्रिल हा दिवस जागतिक हिवताप दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो. या पार्श्वभूमीवर हिवतापाविषयी नागरिकांमध्ये जनजागृती निर्माण होवून प्रतिबंधात्मक उपाययोजनांच्या अंमलबजावणीमध्ये त्यांचा सक्रिय सहभाग करुन घेण्यासाठी 1 ते 30 एप्रिल या कालावधीत हिवताप जनजागृती मोहीम राबविण्यात येत आहे. या मोहिमेत जिल्ह्यात आरोग्य कर्मचाऱ्यांमार्फत ताप रुग्ण सर्वेक्षण करणे, डासांच्या घनतेचे सर्वेक्षण करणे, रॅली, प्रदर्शने, वैद्यकीय अधिकारी सभा आदी उपक्रम राबविण्यात येतील.
हिवताप हा ‘प्लाझमोडियम’ या परोपजीवी जंतूमुळे होणारा व मादी ॲनाफिलिस डासाच्या चावण्यामुळे पसरणारा आजार आहे. डेंगी व चिकुनगूण्या हे विषाणूजन्य आजार आहेत. त्यांचा प्रचार एडीस इजिप्ती प्रकारच्या डासामुळे होतो. हत्तीरोग हा बुचेरेरिया बॅन क्रॉफ्टी या परोजपजीवी जंतूमुळे होणारा आजार आहे. या आजाराचा प्रसार क्यूलेक्स प्रकारच्या डासामुळे होतो. हे सर्व आजार वेळीच औषधोपचार करुन बरे करता येतात. मात्र, वेळीच उपचार न झाल्यास ते प्राणघातक ठरु शकतत. तसेच एखाद्या हिवताप रुग्णास त्वरीत उपचार उपलब्ध झाला नाही, तर त्याच्या शरीरातील हिवतापाचे जंतू डासांमार्फत निरोगी व्यक्तींच्या शरीरात जातात. परिणामी विना उपचारीत अथवा अर्धउपचारीत रुग्ण हिवतापाच्या प्रसारासाठी कारणीभूत ठरतो. त्यामुळे उपचारापेक्षा प्रतिबंध हा नेहमीच चांगला असतो. म्हणून डासांवर नियंत्रण ठेवणे गरजेचे आहे.
हिवताप नियंत्रणासाठी जनतेचा सहभाग आवश्यक असल्याने सर्व नागरिकांनी घरोघरी आरोग्य येणाऱ्या आरोग्य कर्मचाऱ्यास सहकार्य करावे. हिवताप आजार होवू नये यासाठी आपले घर व घराजवळचा परिसर स्वच्छ ठेवावा. गावाच्या किंवा घराच्या संभोवताली असणारी डबकी, खड्डे बुजवावेत. गटार वाहती करावी. इमारतीच्या टाक्या, हौद यांना घट्ट झाकणे बसवावेत किंवा घट्ट कापड बांधावे, पाणी साठविण्याची भांडी आठवड्यातून एकदा रिकामी करुन घासून पुसून कोरडी करावीत. पाण्याच्या साठ्यांची झाकणे नेहमी बंद ठेवावेत. फ्रीज, कुलर, कुंड्या, डंबे व अन्य वस्तुमध्ये पाच दिवसांपेक्षा जास्त काळ पाणी साठून राहणार नाही याजी काळजी घ्यावी. कारण अशा पाण्याच्या साठ्यांमध्ये डासांची पैदास होते. रात्री झोपताना किटकनाशक भारीत मच्छरदाणीचा वापर करावा. शक्तयो अंग पूर्ण झाकले जाईल असे कपडे घालावेत. शाळेत जाणाऱ्या मुलांना डास विरोधक क्रिम लावूनच शाळेत पाठवावे. गावाभोवतालच्या मोठ्या पाण्याच साठ्यांमध्ये उदा.ओढा, डबके, तलाव, मोठे हौद इत्यादी डास अळीभक्षक गप्पी मासे सोडण्यात यावेत.
हिवतापाची लक्षणे
तीव्र ताप, थंडी वाजणे, डोकेदुखी, मळमळ, हुडहुडी भरणे, घाम येणे.
हिवताप जंतूंचे आपल्याकडे आढळून येणारे मुख्यत्वे दोन प्रकार आहे. प्लाझमोडियम व्हायवॅक्स, प्लाझमोडियम फॅल्सीपॅरम.
हिवतापाचा उपचार कुठलाही ताप हिवताप असू शकतो, त्यामुळे तापाची लक्षणे जाणवायला लागल्यानंतर जवळच्या सरकारी दवाखान्यात हिवतापाची चाचणी करुन घेतली पाहिजे.
