मुकुंद बाविस्कर, इंडिया दर्पण वृत्तसेवा
हिंदी चित्रपटसृष्टी ज्याला आजच्या काळात बॉलीवूड असे म्हटले जाते, ते एक प्रकारे मायाजाल आहे. हिंदी चित्रपटसृष्टीने अनेक दिग्गज कलाकार घडविले, अनेक अभिनेते आणि अभिनेत्री त्यांच्या कारकीर्दीत टॉप वर पोहोचले, आणि कायमसाठी प्रसिद्धही झाले तसेच काही चित्रपट देखील अजरामर ठरले. नंबर वन हिरो म्हणून आजच्या काळात कोणाचेही नाव घेतले असेल तरी पहिले टॉपचे हिरो म्हणून सर्वांच्या गळ्याची ताईत बनलेले काकाजी म्हणजेच राजेश खन्ना यांचे नाव घेतले जाते. त्या काळात राजेश खन्ना यांच्यावर अनेक तरुणी जीव ओवाळून टाकत असत, असे म्हटले जाते. याचे अनेक किस्से आजही रंगवून सांगितले जातात. त्यांनी अभिनेत्री शर्मिला टागोर यांच्या समावेश केलेला ‘अमर प्रेम’ या चित्रपटाला ५० वर्ष (सुवर्ण महोत्सव वर्ष ) पूर्ण झाले आहेत, अशा या चित्रपटाची आणि त्याच्या शुटींगची आगळीवेगळी गोष्ट जाणून घेणे सर्वांनाच आवडेल..
राजेश खन्ना या हिंदी चित्रपटसृष्टीत ‘बंधन’ चित्रपटापासून सुरुवात करून ‘मर्यादा’ चित्रपटापर्यंत सलग १७ चित्रपट हिट झाले आणि यापैकी १५ चित्रपट सोलो हिट ठरले. हा करिष्मा यापूर्वी कधीच घडला नव्हता आणि आताही क्वचितच घडेल. विचार केला तर हा करिष्मा होऊनही ५० वर्षांहून अधिक काळ लोटला आहे. पण, हिंदी चित्रपटसृष्टीची आवड असणारा, राजेश खन्ना यांचे नाव माहीत नसलेला रसिक क्वचितच असेल.
आजच्या काळात सुपरस्टार होण्यासाठी राजेश खन्ना त्यांचा प्रत्येक धडा अप्रतिम आहे. त्यांनी कथा ऐकली असेल आणि आवडली असेल, तर शुटिंग दिवसरात्र करावी लागली तरी चित्रपट करात. मग गाणी बनवली जात, त्यामुळे गीतकारापासून ते संगीतकार, गायकापर्यंत सतत भेट होत असे आणि त्यांचे रेकॉर्डिंग कधीच चुकले नाही. त्याचे कारण म्हणजे किशोर कुमारच्या गाण्यातील प्रत्येक कृती राजेश खन्ना त्यांच्या अभिनयात आणत असे.
राजेश खन्ना यांनीही चित्रपट चांगला चालतोय याची खात्री देताच निर्मात्याकडून पैसे न घेता चित्रपटाचे वितरण हक्क घेण्याची प्रक्रिया सुरू केली. तसेच दिग्दर्शकाला आवडला असेल, तर मग काय बोलावे? राजेश खन्ना खरे तर ‘आराधना’ चित्रपटात राजेश खन्ना स्टार झाला आणि ‘कटी पतंग’ चित्रपटात त्याला सुपरस्टारची पदवी मिळाली आणि ‘अमर प्रेम’ चित्रपटात तो एक अप्रतिम अभिनेता असल्याचे सिद्ध झाले. विशेष म्हणजे या तिन्ही चित्रपटांचे दिग्दर्शक शक्ती सामंता आहेत. शक्ती सामंता दिग्दर्शित ‘अमर प्रेम’ या चित्रपटाच्या प्रदर्शनाला ५० वर्षे पूर्ण होत आहेत
‘अमर प्रेम’ हा चित्रपट बंगाली कथेवर आधारित आहे. शक्ती सामंता यांना बिभूतिभूषण बंदोपाध्याय यांची “हिंगर कचोरी” ही कथा वाचायला मिळाली. त्याला ही कथा खूप आवडली. त्यानंतर त्यांना कळले की, या कथेवर बांगला भाषेत आधी चित्रपटही बनला आहे. त्यांनी हा चित्रपट पाहिला आणि शर्मिला टागोर यांच्याशी चर्चा केली. शर्मिला त्या दिवशी शक्ती सामंत यांच्या कार्यालयात त्यांना भेटण्यासाठी पोहोचल्या होत्या. कथा ऐकल्यानंतर शर्मिला म्हणाल्या की, मी आता हा चित्रपट नक्की करणार आहे.
शक्ती सामंता यांनी जेव्हा काकांना म्हणजे राजेश खन्ना यांना चित्रपटाची कथा सांगितली, तेव्हा ते म्हणाले की, मी हा चित्रपट करेन. पण काका सतत बिझी असताना शुटिंगच्या तारखा कशा काढणार ?हा मोठा प्रश्न होता. त्यामुळे ‘अमर प्रेम’ या चित्रपटाचे रात्रीचे शूटींग करण्याचे ठरले. राजेश खन्ना यांनी त्यांच्या कारकिर्दीत पहिल्यांदाच सलग सहा महिने रात्री उशिरापर्यंत या एकाच चित्रपटाचे शूटिंग केले. शक्ती सामंत यांनी त्यांच्या संपूर्ण शूटचे नियोजन अशा प्रकारे केले की, शर्मिला टागोर दुपारी २ च्या शिफ्टमध्ये येतील, तिचा भाग शूट करतील आणि त्यानंतर राजेश खन्ना सांयकाळी येऊन त्या दोघांसोबत सीक्वेन्स शूट करतील.
‘अमर प्रेम’ चित्रपटाचे संपूर्ण शूटिंग स्टुडिओमध्ये झाले आहे. चित्रपटाचे युनिट फक्त दोन दिवस घराबाहेर गेले. चित्रपटाचा शेवटचा सीन कोलकाता येथे शूट करण्यात आला, प्रियकर, प्रेयसी आणि एका मुलाचा हा चित्रपट म्हणजे ‘अमर प्रेम’ होय. तसे पाहिले तर ‘अमर प्रेम’ चित्रपटाच्या संपूर्ण कथेचा विषय हा ह्रदयद्रावक आहे. पतीकडून अत्याचार झालेल्या पत्नीला मुलाचा आधार मिळाल्यावरच शांतता लाभली. पण, पत्नीच्या उदासीनतेचा बळी ठरलेल्या पतीला कुठेतरी आपले मन व्यक्त करण्याचा मार्ग सापडतो, हेही चित्रपट सांगतो.
‘अमर प्रेम’ हा चित्रपट पाहिला तर संपूर्ण जीवनचे तत्त्वज्ञान यात आहे. या चित्रपटात नायक-नायिकेसोबत एक मूलही आहे. तिघेही आपल्या प्रियजनांच्या टोमणे, आणि वाईट बोलण्याने दु:खी आहेत. मात्र हे तिघेही प्रेमाच्या अशा दोरीने एकत्र बांधलेले दिसतात, त्याच्या नुसत्या भावनेने डोळ्यात पाणी येते. चित्रपटाचा नायक आनंद हा त्याची पत्नी पार्ट्यांमध्ये व्यस्त असल्यामुळे कोलकाता येथे मद्यधुंद संध्याकाळसाठी बाहेर पडतो, तेव्हा टोंगावाला त्याला एका कोठ्यासमोर पोहोचवतो. कोठयातील (नाचगाणे करण्याचे ठिकाण ) परिस्थितीने बळी पडलेल्या पुष्पाला गावातीलच एका धूर्त व्यक्तीने येथे विकले आहे. सावत्र आईने अत्याचार केलेल्या मुलीला वाटते की, आता हेच आपले जीवन आहे. पण, तिची गायकी अजूनही श्यामचा शोध घेत आहे आणि पुष्पाचा श्याम हा आनंदच्या रूपात येतो.
चित्रपटाची पटकथा लेखक अरविंदो मुखर्जी यांना हिंदीत अनुवाद करण्याची जबाबदारी सोपवली गेली तेव्हा अरबिंदोने संपूर्ण पटकथा इंग्रजीत लिहिली आणि रमेश पंत यांनी राजेश खन्नाचा संवाद लिहिताना शेवटचे तीन शब्द जसेच्या तसे ठेवले, “मैंने तुमसे कितने बार कहा पुष्पा मुझे ये आंसू नहीं देखा जाते हैं, आय हेट टीयर्स!” त्यानंतर राजेश खन्नाच्या चाहत्यांनी हा डायलॉग लाखो वेळा म्हटला आणि शेअर केला ‘पुष्पा! मला अश्रूंचा तिरस्कार आहे ‘ आताही त्याची पुनरावृत्ती केली जाते. संपूर्ण चित्रपटात, राजेश खन्नाचे पात्र आनंद त्याची मैत्रीण पुष्पाच्या डोळ्यात अश्रू येऊ न देण्याचा प्रयत्न करत असतो.
‘अमर प्रेम’ हा चित्रपट प्रेमाच्या व्याख्येने सजला आहे, इथे आनंद पुष्पाच्या प्रेमात आहे, पण पुष्पा छोट्या नंदूच्या प्रेमात आहे. नंदू त्याच्या सावत्र आईवर नाराज होतो आणि त्याला पुष्पाच्या मांडीत समाधान मिळते. आरडी बर्मन यांनी संगीतबद्ध केलेल्या ‘बडा नटखट है रे कृष्ण कन्हैया का करे यशोदा मैया’ या गाण्यातून दोघांमधील प्रेमसंबंध दिग्दर्शकाने अप्रतिमपणे समोर आणले आहेत.
‘अमर प्रेम’ हा चित्रपट राजेश खन्ना आणि शर्मिला टागोर यांच्या अभिनयातून निर्माण झाला होता. ‘अमर प्रेम’ हा चित्रपट आरडी बर्मन, आनंद बक्षी आणि किशोर कुमार या त्रिकुटाने संगीतबद्ध केलेल्या गाण्यांचेही उदाहरण मानले जाते. अशाप्रकारे अमरप्रेम चित्रपट हिंदी चित्रपट सृष्टीच्या इतिहासात अजरामर ठरला आहे असेच म्हणावे लागेल.
