रविवार, ऑक्टोबर 19, 2025
India Darpan Live
  • Home
  • मुख्य बातमी
  • महत्त्वाच्या बातम्या
  • संमिश्र वार्ता
  • स्थानिक बातम्या
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • भविष्य दर्पण
  • मनोरंजन
  • क्राईम डायरी
  • इतर
No Result
View All Result
  • Home
  • मुख्य बातमी
  • महत्त्वाच्या बातम्या
  • संमिश्र वार्ता
  • स्थानिक बातम्या
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • भविष्य दर्पण
  • मनोरंजन
  • क्राईम डायरी
  • इतर
No Result
View All Result
India Darpan Live
No Result
View All Result
  • Home
  • मुख्य बातमी
  • महत्त्वाच्या बातम्या
  • संमिश्र वार्ता
  • स्थानिक बातम्या
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • भविष्य दर्पण
  • मनोरंजन
  • क्राईम डायरी
  • इतर

थोर भारतीय गणिती – भाग ४ – भास्कराचार्य (प्रथम)

ऑक्टोबर 4, 2020 | 1:08 am
in इतर
0
download 1

भास्कराचार्य (प्रथम)

भारताने जगालाच थोर गणिती दिले आहेत. त्यांची ओळख करुन देणारे हे सदर दर रविवारी. आजच्या भागात भास्कराचार्य प्रथम यांच्या जीवनकार्याविषयी….
Dilip gotkhindikar
प्रा. दिलीप गोटखिंडीकर
भास्कराचार्य (प्रथम) यांचा कालखंड इ.स.वी. सन ६०० ते ६८० हा आहे. भास्कराचार्य (प्रथम) यांचा जन्म सौराष्ट्रात झाला असला तरी ते नंतर आंध्रप्रदेशातील निझामाबाद येथे गेले होते. दशांश चिन्हाचा वापर करणे व शून्याला पोकळ वर्तुळाकार रूपात लिहिणे ही महत्त्वाची गोष्ट भास्कराचार्य (प्रथम) यांनी केली. भास्कराचार्यांनी आर्यभटाच्या आर्यभटीय पुस्तकावर भाष्य लिहिण्याचे काम केले आहे. त्यांनी संस्कृत भाषेमध्ये लघुभास्करीय आणि महाभास्करीय हे दोन ग्रंथ लिहिले आहेत. त्यांचे वडील हेच त्यांचे गुरु होते. निजामाबाद जिल्ह्यातील काही गणितज्ज्ञांनी मिळून एका गुरूकुलाची निर्मिती केली होती. गुरुकुलामध्ये आर्यभटीय ग्रंथांचा सखोल अभ्यास केला जात असे.
भास्कराचार्य (प्रथम) यांनी लिहिलेला महाभास्करीय ग्रंथ हा एकूण आठ प्रकरणांचा आहे. ती प्रकरणे पुढील प्रमाणे,(१) ग्रहांचे अंतर (२) ग्रहांचा एकमेकांवर असलेला प्रभाव (३) ग्रहांचे तार्‍यांशी असलेले संबंध (४) चंद्राची कक्षा (५) सूर्याची कक्षा (६) सूर्योदय व सूर्यास्त (७) चंद्रोदय चंद्राच्या वाढत जाणाऱ्या आणि कमी होत जाणाऱ्या कला (८) त्रिकोणमिती. भास्कराचार्य (प्रथम) यांच्या ग्रंथात त्रिकोणमितीतील साईन (sine) या गुणोत्तराचा उपयोग सांगितलेला आहे. [sin 30° = 0.5, sin 45° = 0.705, sin 60° = 0.865 या किमती आजही अचुकतेला जवळच्या आहेत]
भास्कराचार्य (प्रथम) यांच्या ग्रंथाचा महत्त्वाचा विभाग म्हणजे आर्यभटीय ग्रंथावर केलेले भाष्य होय. या ग्रंथात अनेक गणिती सूत्रे, तर्क आणि विज्ञान यावर सखोल मत प्रदर्शन केलेले आहे. तसेच आर्यभटीय या ग्रंथातील काही त्रुटी शोधून त्यांची पूर्तता आणि स्पष्टीकरणे भास्कराचार्य (प्रथम) यांनी आपल्या आर्यभटीय भाष्य या ग्रंथात दिलेली आहेत. काही ठिकाणीची सूत्रे त्यांनी स्वतःचं नव्याने तयार केलेली आहेत.

भास्कराचार्य (प्रथम) यांच्या गणित लेखनाची समीक्षा गोविंदस्वामी (८०० ते ८५०), शंकर नारायण (८२५ ते ९००) आणि उदय दिवाकरन (अकरावे शतक) यांनी केलेली आहे. आज जवळपास साडे पंधराशे वर्षांनंतरही या ग्रंथांचा उपयोग होत आहे. आर्यभटीय भाष्य आणि महाभास्करीय हे दोन्ही ग्रंथ टिकूनही आहेत. ते संदर्भग्रंथ म्हणून वापरलेही जात आहेत. कनौज येथील पृथक स्वामी यांच्या ब्रह्मगुप्ता वरील पुस्तकांमध्ये भास्कराचार्य (प्रथम) यांचा संशोधनाचा उल्लेख आढळून येतो. केरळ प्रांतांत आजही भास्कराचार्य (प्रथम) यांच्या गणिती संशोधनाचा फार मोठा प्रभाव आढळून येतो. त्यांच्या ग्रंथात त्रिकोण, समांतरभुज चौकोन यांचे गुणधर्म या महत्त्वाच्या संकल्पनांचा उल्लेख आहे.  गणितीय आकृत्या, समीकरणांचे विविध प्रकार आणि त्यांच्या उकली, वर्ग समीकरणे, विविध वजने-मापे, तसेच संकेत चिन्हे अशा काही अंकगणितातील संकल्पना आढळून येतात. महाभास्करीय आणि आर्यभटीय या दोन्ही ग्रंथांचे अरबी भाषेमध्ये भाषांतर झालेले आहे. काही अंकांसाठी  शब्दांचा उपयोगही  भास्कराचार्य (प्रथम) यांनी केलेला आहे. देवगिरी येथील यादव सम्राट सिंघनदेव यांनी भास्कराचार्य (प्रथम) यांच्या कार्यावर आधारित एका विद्यालयाची स्थापना देवगिरी येथे केलेली होती.
—
(गणित कोडे किंवा गणितासंदर्भातील आपल्या काही शंका असतील तर त्या आपण 9822061228 या क्रमांकावर व्हॉटसअॅप करु शकता. या शंकांचे निरसन दर शनिवारी केले जाईल)
—
वाचत रहा
सोमवार ते शुक्रवार – गणित कोडे
शनिवारी – शंका-समाधान आणि गणितातील रंजक माहिती
रविवारी – ओळख भारतीय गणिततज्ज्ञांची
—
सदर लेखमाला
Follow India Darpan
ताज्या बातम्या आणि चर्चांसाठी आमच्या सोशल मीडियावर जोडा!
WhatsApp Channel
Join Now
Telegram Group
Join Now
YouTube Channel
Subscribe

Previous Post

इंडिया दर्पण विशेष – तरंग – इथे तरी राजकारण नको!

Next Post

उपजिल्हाधिकारी व तहसिलदारांच्या बदल्या

टीम इंडिया दर्पण

ग्रामीण ते शहरी आणि जुन्या ते नव्या अशा सर्वच पातळीवर आम्ही विकास पत्रकारितेला अधिक महत्त्व देतो. समाजोन्नती व्हावी, लोकशाही बळकट व्हावी, अन्यायाला वाचा फोडावी आणि विधायक कार्य घडावे यासाठी आम्ही आग्रही आहोत.

Related Posts

IMG 20251018 WA0011
महत्त्वाच्या बातम्या

कांदा प्रक्रिया उद्योगाला चालना देण्यासाठी चिंचोंडी औद्योगिक वसाहतीत प्रकल्प…

ऑक्टोबर 18, 2025
राशीभविष्य प्रातिनिधीक फोटो
भविष्य दर्पण

असा असेल तुमचा रविवारचा दिवस… जाणून घ्या, १९ ऑक्टोबरचे राशिभविष्य…

ऑक्टोबर 18, 2025
IMG 20251018 WA0021
महत्त्वाच्या बातम्या

नाशिकच्या सामन्यात… महाराष्ट्राचा सौराष्ट्र वर १० गडी राखून दणदणीत विजय…

ऑक्टोबर 18, 2025
tejas
महत्त्वाच्या बातम्या

शत्रूला धडकी भरवणारे असे आहे तेजस लढाऊ विमान… मेक इन इंडियाचा बोलबाला…

ऑक्टोबर 17, 2025
प्रातिनिधिक फोटो
महत्त्वाच्या बातम्या

धनत्रयोदशीच्या मुहुर्तावर घरबसल्या खरेदी करा सोने आणि मिळवा १० लाखांपर्यंतचे बक्षिस….

ऑक्टोबर 17, 2025
NMC Nashik 1
महत्त्वाच्या बातम्या

नाशिक शहरातील २८ ठिकाणची एकत्रित पार्किंग निविदा वादात…

ऑक्टोबर 17, 2025
organ donation
महत्त्वाच्या बातम्या

भावनिक क्षण… आईने ‘यकृत’ देऊन वाचविले मुलीचे प्राण…

ऑक्टोबर 17, 2025
IMG 20251017 WA0049
मुख्य बातमी

ओझर येथील कार्यक्रमात ‘तेजस’ लढाऊ विमानासह प्रशिक्षणार्थी विमान राष्ट्राला समर्पित…

ऑक्टोबर 17, 2025
Next Post

उपजिल्हाधिकारी व तहसिलदारांच्या बदल्या

प्रतिक्रिया व्यक्त करा उत्तर रद्द करा.

आपला ई-मेल अड्रेस प्रकाशित केला जाणार नाही. आवश्यक फील्डस् * मार्क केले आहेत

  • About Us
  • Contact us
  • Privacy Policy

© India Darpan Live. 112, Kharbanda Park, Near Dwarka, Dwarka, Nashik, Maharashtra 422011

No Result
View All Result
  • Home
  • मुख्य बातमी
  • महत्त्वाच्या बातम्या
  • संमिश्र वार्ता
  • स्थानिक बातम्या
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • भविष्य दर्पण
  • मनोरंजन
  • क्राईम डायरी
  • इतर

© India Darpan Live. 112, Kharbanda Park, Near Dwarka, Dwarka, Nashik, Maharashtra 422011