नवी दिल्ली – गुन्हेगारांना शिक्षा ठोठावल्यानंतर त्यांची रवानगी थेट कारागृहात केली जाते. सर्वसाधारणपणे कारागृहांबाबत सर्वांचे मत फार चांगले नसते. मात्र, तिहार तुरूंग त्याला अपवाद आहे. म्हणून याठिकाणी कैद्यांना विविध प्रकारचे शिक्षण दिले जाते. येथील कैदी चक्क परदेशी भाषांचे धडे गिरवत असल्याची बाब समोर आली आहे.
तिहार तुरूंगाच्या आवारात कैद्यांचे वर्ग घेण्यात येतात. यात कैदी हे शिक्षक आणि विद्यार्थी अशी दुहेरी भूमिका बजावतात. दररोज एक ते दीड तासाच्या दरम्यान निरक्षर कैद्यांना वाचन, लेखन शिकवले जाते. त्याचवेळी शिक्षित कैदी स्वत: ला उच्च वर्गासाठी तयार करतात. विशेष म्हणजे या वर्गात परदेशी कैदी असून ते भारतीय भाषांचे ज्ञान घेतात.
कारागृह प्रशासनाच्या म्हणण्यानुसार, कारागृहातील कैदी एकमेकांच्या मातृभाषा शिकतात. तिहार कारागृहात परदेशी कैदी जेथे हिंदी शिकतात, त्याचवेळी भारतीय कैदी त्यांच्या भाषांवर प्रभुत्व मिळवतात. यामागील कैद्यांचा उद्देश एकमेकांच्या भाषा शिकणे तसेच त्यांची राहणीमान जाणून घेणे हा आहे. विविध खेळाचे शिक्षण तुरुंगातील रिक्तपणा दूर करण्याचा एक मार्ग आहे. परदेशी कैद्यांमध्ये नायजेरिया, नेपाळ, बांगलादेश, अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तान व्यतिरिक्त इतर देशांतील कैद्यांचा समावेश आहे.
तुरूंग प्रशासनाचे म्हणणे आहे की, या मोहिमेचा परिणाम असा आहे की, अशिक्षित कैदीही अंगठाऐवजी स्वाक्षरी करताना दिसतात. कैद्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी ते पोस्टकार्ड प्रदान करतात. याद्वारे कैदी मनाचे विषय लिहून त्यांच्या नातेवाईकांना पाठवतात. कैद्यांना शिक्षित करण्यासाठी तिहार जेल प्रशासन ‘पढो पढाओ’ अभियान राबवित आहेत. कैद्यांना शिक्षित करणे हा त्याचा हेतू आहे. तुरूंगातून बाहेर पडल्यानंतर गुन्हेगारी जगाकडे जाऊ नये म्हणून त्यांना आत्मनिर्भर बनवते जात.
वाचा, शिका मोहीम
तिहारमध्ये कैद झालेले ९० टक्के कैदी गरीब वर्गाचे आहेत. त्यापैकी बर्‍याच जणांना शिक्षण नाकारले गेले आहे. अशा कैद्यांना स्वयंपूर्ण करण्यासाठी तुरूंग प्रशासनाने कारागृहात वाचन मोहीम सुरू केली. कारागृह क्रमांक एकपासून ही मोहीम सुरू झाली. कैदी तुरूंगातही येतात ज्यांना मोजणी किंवा हिशेब ठेवण्याचे ज्ञान नसते. अशा कैद्यांना विशेष सॉफ्टवेअरसह गणिताचे व्यावहारिक ज्ञान दिले जाते. यातून कैदी जोड, वजाबाकी, गुणाकार आणि भागाकार शिकतात. याशिवाय त्यांना गृहपाठ देखील दिले जाते जेणेकरुन त्यांचे सर्व प्रकारे शिक्षण होऊ शकेल. कारागृह अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे की, अभ्यास सुरू केल्यावर कैद्यांमध्ये आत्मविश्वासाची भावना निर्माण झाली आहे. कारागृह सोडल्यानंतर अशा कैद्यांना रोजगार मिळण्यास कोणतीही अडचण येत नाही. कारण तेही सुशिक्षित व्यक्तीप्रमाणे रोजगार शोधतात.
