पंचकेदार : पाचवे केदार
कल्पेश्वर : मनोकामना पूर्ण करणारा महादेव!
कल्पवृक्ष कधी पहिला आहे का? नाही ना! पंचकेदार मधील पाचवे केदार असलेल्या कल्पेश्वर मंदिरापासून एक किमी अंतरावर असलेल्या गौरामातेच्या मंदिराजवळ कल्पवृक्ष पहायला मिळतो. दुर्वास ॠषींच्या शापापासून मुक्त होण्यासाठी देवांचा राजा इंद्र याने याच ठिकाणी भगवान शंकरांची आराधना केली. प्रसन्न होऊन भगवान शिवाने इन्द्राला मनातली कोणतीही इच्छा पूर्ण करणारा कल्पवृक्ष भेट दिला. तो याच ठिकाणी. म्हणूनच या स्थानाला ‘कल्पेश्वर’ असे म्हणतात. विशेष म्हणजे आजही हा कल्पवृक्ष आपल्याला येथे पहायला मिळतो.
हिमालयातील गढ़वाल प्रांताला देवभूमी म्हणतात. कारण हा संपूर्ण परिसर पवित्र मंदिरं आणि देवालयांनी समृद्ध झालेला आहे. या बर्फाच्छादित हिमालयात निसर्गाने आपलं सौंदर्य भरभरून प्रदान केलं आहे. अशा या पवित्र आणि निसर्ग समृद्ध गढ़वाल प्रांतातील चमोली जिल्ह्यात, उर्गम घाटित कल्पेश्वर नावाचे पाचवे केदार वसलेले आहे. समुद्र सपाटीपासून २१३४ मीटर म्हणजेच सुमारे साडेसहा हजार फूट उंचीवर वसलेल्या या मंदिरांत भगवान शिवाच्या जटांची पूजा केली जाते.
वर्षभर खुले राहणारे एकमेव केदार!
पंचकेदार मधील हे पाचवे केदार भक्तांसाठी वर्षभर खुले असते. पंचकेदार मधील केदारनाथ, मध्यमहेश्वर, तुंगनाथ आणि रुद्रनाथ ही मंदिरं प्रचंड बर्फवृष्टीमुळे हिवाळ्यात सहा महिने बंद असतात. एका दगडी गुहेत सुरक्षित असलेले कल्पेश्वर मंदिर मात्र वर्षभर उघडे असते. कल्पेश्वर मंदिराची कपाटं भाविकासाठी सदैव खुली असतात.
उर्गम घाटीत उर्गम या नावाचे गाव आहे. छोट्या, छोट्या पंधरा गावांचा हा समूह आहे. उर्गम पासून अडीच तीन किमी अंतरावर कल्पेश्वर मंदिर आहे. मंदिरापर्यंतचा रस्ता पायी चालण्यासाठी योग्य आहे.घनदाट झाडींनी अच्छादित उंच डोंगराखाली असलेल्या दगडी गुंफेत लांबट आकाराचे हे मंदिर आहे. सिमेंटच्या पायऱ्या चढून गेल्यावर सोनेरी रंगाच्या कमानीला घंटा टांगलेली आहे. कमानीवर आणि मंदिर परिसरात सर्वत्र भगवे ध्वज फडकताना दिसतात. सुरुवातीलाच भगवान शंकरांचे वहन असलेला दगडी नंदी आहे. येथे दगडी ओटयावर १२ लोखंडी त्रिशुल लाल रंगांच्या चुनरीसोबत लक्ष्य वेधून घेतात. बारा ज्योर्तिर्लिंगाच्या प्रतिकृती असलेली बारा शिवलिंगं येथे आहेत.
येथे होते केदारनाथ आणि तुंगनाथ दर्शन
येथून बाहेर आल्यावर दोन लहान दगडी मंदिरं आहेत. यात एका मंदिरांत केदारनाथ येथील शिवलिंग म्हणजे रेड्याच्या पाठीचा आकर असलेली त्रिकोणी लिंग तर दुसऱ्या मंदिरांत तुंगनाथ महादेवाची प्रतिमा आहेत. ज्या भाविकांना पंचकेदार मधील केदारनाथ किंवा तुंगनाथ येथील दर्शन घेणे शक्य होणार नाही त्यांच्यासाठी ही मंदिरं येथे आहेत.
थोडं पुढे गेल्यावर हनुमानाचे मंदिर आहे. हनुमानजी हे देखील भगवान शंकरांचा अवतार आहे असे मानले जाते. हनुमानजीची नित्य पूजा केली जाते. मंगळवारी विशेष पूजा करतात. मंदिरांत सर्वत्र अनेक घंटा बांधलेल्या दिसतात.अनेक भाविक आपल्या मनोकामना पूर्ण झाल्यास घंटा वाहिल असे कबूल करतात आणि आपल्या कामना पूर्ण झाल्यावर येथे येउन कल्पेश्वर मंदिरात घंटा बांधतात.